Henrik Rytter

Henrik Rytter var fødd inn i ei slekt av offiserar, spelemenn og treskjerarar, men også av lærarar og emissærar. Far hans, Anders Grytnes, var lærar og aktiv i indremisjonen. Men som dei fleste andre familiar i utkant-Noreg var også Rytterslekta først og fremst gardbrukarar – bundne til jorda og med havet som nærmaste nabo. Den unge Henrik var særs ættebevisst, og tok tilbake familienamnet Rytter. Han valde læraryrket, som far sin, og arbeidde fleire stader i landet før han i 1907 kom til Møre Folkehøgskule i Ørsta. Her var han i seks år og vart ein naturleg del av det frilynde norskdomsmiljøet i bygda. I 1913 starta han sin eigen folkehøgskule på Gimnes på Nordmøre. Men han miste garden der skulen heldt til, og flytta etter kvart til Oslo-området. Draumen om å vere sjølveigande bonde og skulemann la han frå seg.

I staden starta han som 40-åring på ein ny karriereveg. No ville han vere litterat på heiltid. Han hadde allereie skrive nokre skodespel utan særleg suksess. Meir vellukka vart arbeidet hans som litterær konsulent ved Det Norske Teatret. Han vart òg mykje nytta som omsetjar ved teatret. Mellom anna sette han om Peer Gynt til nynorsk. Men først og fremst var det den europeiske litterære arven som interesserte han. For Rytter var det aldri nokon motsetnad mellom det å kjenne sine norske røter og samstundes søkje ut mot andre kulturelle og språklege impulsar.

Henrik Rytter gav i alt ut sju diktsamlingar. Han debuterte med Båra i 1919. Utover i 1920-åra kom så samlingane Øya, Jordsonen, Skålene, Vokune og Eros. Etter at han var død, kom diktsamlinga Likevel –!. Diktmotiva hans gjekk frå det jordbundne og naturnære til det eksistensielle og individorienterte. Han var sterkt prega av dei europeiske klassikarane han hadde lese, men òg av norske forfattarar. Namnebroren Henrik Wergeland stod i ei særstilling som førebilete og inspirator.

Ved sida av det litterære arbeidet sitt var Henrik Rytter også ein engasjert avisskribent. Han kasta seg inn i ei rekkje debattar i samtida og miste aldri av syne den grunnleggjande ståstaden: at Noreg og norsk kultur var del av ein større europeisk samanheng. Når det galdt språklege og politiske utviklingstrekk i heimlandet, var han alltid bevisst på at dei fellesvestlege og humanistiske verdiane måtte liggje til grunn. I boka Norden har ordet frå 1937 samla han dei anti-nazistiske føredraga sine.

Dette kraftfulle åtaket mot overmennesketenkinga og misbruket av nordisk historie er særmerkt for Henrik Rytter si retoriske kraft. Han opplevde å verte internert av tyskarane på Geilo under krigen. På Geilo likte han seg så godt at han vart buande der fram til han døydde i 1950. Han vart gravlagd på eigedomen sin, «Rytterhaugen». På bautaen som er sett opp ved urneplassen, står dei siste verselinjene han skreiv: «Mi ånd i nattemørke røyningsstundertrur enn på livsens store morgonunder.»

• Noregs litteraturhistorie
• norsk historie frå 1815 til 1905

• Digitaliserte publikasjonar av Henrik Rytter hos Nasjonalbiblioteket

• Hovdenakk / Høghaug (red.): Skrift og strid – Essay om Henrik Rytter, Vidarforlaget, 2011
• Henrik Rytter: Dikt i samling, med etterord ved Olav Rytter. Oslo 1962