nominativ – Store norske leksikon

Nominativ er ein grammatisk kasus som har som hovudfunksjon å skilje subjektet frå objektet i ei setning.

Faktaboks

Uttale: nominativ
Etymologi: av latin nomen ‘namn’

Den typiske funksjonen til nominativ er å markere kva for ein nomenfrase som er subjekt i ei setning, som vist i denne tyske setninga, som tyder 'mannen gav gjesten kaffien'. Her er nomenfrasen der Mann 'mannen' subjekt:

setningsledd:	subjekt	verbal	indirekte objekt	direkte objekt
kasus:	nominativ		dativ	akkusativ
	der Mann	gab	dem Gast	den Kaffee
	mannen	gav	gjesten	kaffien

At ein nomenfrase har kasusen nominativ, er uttrykt gjennom bøyinga av eitt eller fleire ord i nomenfrasen, eller ved ein grammatisk partikkel. På tysk kjem kasus primært til uttrykt i bundne (bestemte) og ubundne (ubestemte) artiklar. I dømet over ser vi at nominativ står i motsetnad til kasusa dativ, som markerer det indirekte objektet, og akkusativ, som markerer det direkte objektet.

I mange andre europeiske språk kjem kasus i større grad til uttrykk på substantiv og adjektiv. Denne setninga viser korleis det kjem til uttrykk på polske substantiv (dette språket har ikkje artiklar):

setningsledd:	subjekt	verbal	indirekte objekt	direkte objekt
kasus:	nominativ		dativ	akkusativ
	mężczyzna	podał	gościowi	kawę
	mannen	gav	gjesten	kaffien

For å uttrykkje 'gjesten gav mannen kaffien' må me gjere 'gjesten' til subjekt og 'mannen' til indirekte objekt – og 'gjesten' står då i nominativ:

setningsledd:	subjekt	verbal	indirekte objekt	direkte objekt
kasus:	nominativ		dativ	akkusativ
	gość	podał	mężczyźnie	kawę
	gjesten	gav	mannen	kaffien

I mange språk er nominativ også kasusen til eit subjektspredikativ, som i dette islandske dømet, som tyder 'maten er kald':

setningsledd:	subjekt	verbal	subjektspredikativ
kasus:	nominativ		nominativ
	maturinn	er	kaldur
	maten	er	kald

Eit objektspredikativ står derimot i akkusativ, som i dette dømet, som tyder 'mannen åt maten kald', der maten er kald, ikkje mannen:

setningsledd:	subjekt	verbal	objekt	objektspredikativ
kasus:	nominativ		akkusativ	akkusativ
	maðurinn	borðaði	matinn	kaldan
	mannen	åt	maten	kald

Nominativ og språktypologi

Kasusen nominativ finst ikkje i alle kasusspråk. Me skil mellom såkalla nominativ-akkusativ-språk (eller akkusativ-språk) og absolutiv-ergativ-språk (eller ergativ-språk).

I eit nominativ-akkusativ-språk står subjektet i nominativ og objektet i akkusativ, som vist i dei tyske, polske og islandske døma ovanfor.

I eit absolutiv-ergativ-språk finst ikkje kasusa nominativ og akkusativ, sjå ergativ.

Nominativ i norsk

Norrønt hadde eit system med fire kasus, nominativ, akkusativ, dativ og genitiv, slik me framleis finn i moderne islandsk. Dette systemet blei borte i norsk for fleire hundre år sidan, og i skriftspråka våre – nynorsk og bokmål – finst det berre nokre restar av kasusbøying. Me skil mellom nominativ og oblik ved ein del pronomen, der oblik kan reknast som eit samanfall av tidlegare akkusativ og dativ:

nynorsk
nominativ	eg	du	han	ho	det	vi/me	de/dokker	dei
oblik	meg	deg	han	ho/henne	det	oss	dykk/dokker	dei

bokmål
nominativ	jeg	du	han	hun	det	vi	dere	de
oblik	meg	deg	han/ham	henne	det	oss	dere	dem

Les meir i Store norske leksikon

Kommentarar

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må vere logga inn for å kommentere.

Fagansvarleg for Morfologi

Rolf Theil

Professor emeritus, Universitetet i Oslo